Nuttelositeit

In alle ernst, ik meende het vanmiddag op Radio 4 te horen: nuttelositeit. Hoewel het een inhoudsloos woord is (nutteloos is immers leeg, zonder nut), vond ik het een leuk nieuw woord.
Stil zat ik voor me uit te mijmeren over dit onontgonnen woord. Dat achtervoegsel 'ositeit' is natuurlijk een vervoeging van het bijwoord 'nutteloos'.

Maar welk woord kent nog meer die vervoeging? Ja: nerveus --> nervositeit. Of: curieus --> curiositeit. Het 'eus' van het bijwoord wordt vervormd tot 'ositeit' bij het zelfstandig naamwoord. Beide voorbeelden zijn woorden die uit het frans stammen en ik vermoed dat ze daarom deze achtervoeging krijgen, wanneer ze tot zelfstandig naamwoord worden omgevormd.
Daar blijkt al weer het taalkundig manco van dit nieuwe woord. Immers, we spreken niet van nutteleus, maar van nutteloos. Ook religieus wordt religiositeit, maar hopeloos wordt geen hopelositeit. Stom wordt wel stommiteit en raar wordt rariteit; ik vermoed ook daar een franse origine. Maar elke '-oos' behoort volgens mij gewoon de toevoeging '-heid' te krijgen: nutteloos --> nutteloosheid; hopeloos --> hopeloosheid.

Het klopt dus niet, ik mag het taalkundig ook niet goed vinden. Maar ik blijf het een leuk woord vinden 'nuttelositeit'. Misschien wel een van de woorden van 2015? Ik bedoel het niet al te serieus; hoewel, je weet het maar nooit, want voor je het weet is het een seriositeit.

Buut vrij!

Als kind speelde ik vaak verstoppertje. Het was de kunst (en ook de kick) om vrij te buten, liefst voor de hele pot! Maar wat is dat voor een woord: 'buut'?

Ik kwam erachter, toen mijn zoontje van vier me wees op een vlag (het is een hele omweg, maar ja). Hij was groen met een dropvormig geel vlak.

"Ja en met zo'n blauwe wereldbol," riep ik snel. Want ik wist het, dus dat moet je dan gauw laten merken! Blauwe wereldbol? Wat is die blauwe cirkel eigenlijk? Het bleek de sterrenhemel op het moment dat Brazilië een zelfstandig land werd; en de sterren stellen de afzonderlijke staten voor, met eentje op het noordelijk halfrond.
En over die blauw sterrenhemel ligt een band met een slogan: "Ordem e Progresso". Het motto bleek, volgens Wikipedia te komen van een franse filosoof:

Het motto Ordem e Progresso staat zoals vermeld voor "Orde en Vooruitgang" en is het bekendste motto van het positivisme. De kreet is afkomstig van een citaat van Auguste Comte: "L'amour pour principe et l'ordre pour base; le progrès pour but" ("Liefde als principe en orde als basis; vooruitgang als doel").

Isidore Marie Auguste François Xavier Comte was wiskundige en filosoof, aldus een andere pagina van hetzelfde Wikipedia. Het ging mij natuurlijk om de basis van dat motto, dat eindigde op het woordje 'but'. Het zal toch niet zo zijn… het zal toch niet van ons verstoppertje komen? Nee andersom, we gebruiken bij verstoppertje dus een frans woord: but (spreek uit als 'buut'; en het betekent: doel). Precies! De buut is het doel van het spelletje. Daar ging het om, want die moest je vrij… buten.